Kultura duchowa narodu

Film dokumentalny, 43 min, TVP 1998 Scenariusz: Jacek Kopciński, Elżbieta Rottermund Realizacja: Elżbieta Rottermund Występują: Maria Ciunelis, Sławomir Grzymkowski, Arkadiusz Nader, Andrzej Szeremeta Bolesława Leśmiana nie interesowały historia, naród, społeczeństwo, polityka. Interesowała go relacja człowiek - wszechświat i możliwość jej poetyckiego opisu. Był poetą pytań ostatecznych: kim jesteśmy? skąd przychodzimy? dokąd zmierzamy? jakie jest nasze miejsce na Ziemi i w kosmosie? Był poetą osobnym, choć jego sztuka wyrastała z symbolizmu i mocno była zakorzeniona w tradycji poezji ludowej i narodowej. Stworzył własną teorię poezji i własny język. Do końca utrzymywał niezwykle osobisty i łatwo rozpoznawalny ton. Był samotnym badaczem ludzkiej egzystencji i odkrywcą możliwości polszczyzny, zaskakującym słowotwórczą inwencją. Zadebiutował w 1912 roku tomem "Sad rozstajny" jako kontynuator symbolizmu modernistycznego. Początkowo pozostawał pod silnym wpływem Nietzschego, potem - Bergsona, od którego wziął podstawy swojej teorii wszechświatowego, pierwotnego rytmu, którego odbiciem może się stać prawdziwa poezja. Wierzył w ukrytą, mistyczną energię świata naturalnego. Poprzez wiersz próbował wrócić do stanu mistycznej równowagi tego, co naturalne, cielesne, z tym, co duchowe - tego, co intelektualne, z tym, co intuicyjne. Z czasem motywem dominującym w jego poezji staje się ludzkie cierpienie łagodzone współczuciem, miłością i śmiechem. Artysta coraz uważniej przygląda się egzystencji ludzi ułomnych i śmiertelnych, wierząc, że dana jest im - choćby na chwilę - moc życia pełnego i autentycznego. Wśród ulubionych bohaterów poety pojawił się św. Franciszek z Asyżu, potem Jezus Chrystus - płaczący ludzkimi łzami Bóg, który stracił nieśmiertelność. Wreszcie, przygotowując się na śmierć, wypowiada ostateczne sądy o świecie. Wadzi się z Bogiem, by w końcu zadać Mu pytanie: czy jesteś? To kres twórczości i życia poety. Jego krzyk rozpaczy. Pod koniec życia przygniatały go osobiste kłopoty, potem choroba. Miał wielki dług do spłacenia, żył więc w biedzie i zmarł w opuszczeniu. Wprawdzie przyjęto go do Polskiej Akademii Literatury, lecz współcześni docenili go za późno. Autorzy filmu pragną odkryć go na nowo, proponując uwspółcześnioną wizję jego poezji. Realizatorzy dzielą film na cztery części. Każda przedstawia inny okres życia Bolesława Leśmiana. O kolejach jego losów mówi Anna Piwkowska, o etapach twórczości zaś znawcy jego poezji - Michał Głowiński, Jacek Trznadel, Włodzimierz Bolecki i Krzysztof Dybciak. Osoby te jednak nie pojawiają się na ekranie. Ich słowa towarzyszą kalejdoskopowi obrazów dobranych do wymowy ocen krytyków, fragmentów wierszy i tekstów programowych Leśmiana, czytanych przez aktorów. Kamera błądzi po łące, zakurzonych uliczkach, ciasnych podwórkach, brzegach zamarzniętego jeziora. Rejestruje - na dużych zbliżeniach - rośliny, zwierzęta, fragmenty architektury, kapliczkę z Jezusem Frasobliwym, przeróżne przedmioty i ludzi w inscenizowanych sytuacjach, a także pojawiającą się na krótkie chwile postać samego poety - drobnego człowieka w długim płaszczu i czarnym kapeluszu.