Sen srebrny Salomei

Chyba żaden z dramatów Juliusza Sowackiego (1809 - 49) nie wzbudził takich kontrowersji, jak "Sen srebrny Salomei" - nawet ta, której imię upamiętnił w tytule, matka poety, wzdragała się odczytując przerażające wizje syna. Dramat powstał w 1844 r., w szczególnym okresie życia poety. Spotkanie z Towiańskim i akces do Koła SprawyBożej, zetknięcie się z ideami towianizmu, z twórczością Calderonade la Barki - zaowocowały poszukiwaniem nowych dróg twórczych. "Sen... ", nawiązujący do okresu krwawych antypolskich powstań chłopów ukraińskich i równie bezwzględnej walki szlachty z hajdamaczyzną, jest próbą skojarzenia motywów historycznych z mistycyzmem. Jednocześnie jest to, wedle określenia autora, "Romans dramatyczny w pięciu aktach" - histora miłości, wielkich namiętności i zdrad: wychowanicy Regimentarza, Salomei Gruszczyńskiej, i jego syna Leona, oszalałego z miłości do panienki dworskiego kozaka Semenki, Księżniczki i Sawy, rycerza ukraińskiego, nieszczęsnego potomka hetmańskiego rodu Calińskich. Przede wszystkim zaś "Se nsrebrny Salomei" jest opowieścią o narodzie, który utracił wolność - musi ją odzyskać i odrodzi się w przyszłości. Krzysztof Nazar, nadając telewizyjny kształt wielkiemu dramatowi romantycznemu - równo 150 lat od jego napisania - zawierzy racjonalizmowi Słowackiego. Uzna, że poeta widział opętanie i chaos świata, który przywołał. W ostatniej scenie widowiska Wernyhora odchodzi wraz z umarłymi, a trójka konnych zasnuwa czarnym welonem świat ludzi zagubionych w historii i własnym okrucieństwie. Odchodząc, Wernyhora zabiera pamięć, a zostawia legendy i proroctwa. Bohaterowie dramatu Słowackiego są pokrętni, grzeszni i zbrodniczy. Są też tragiczni. Ale ich emocje, cierpienia i wyrzuty sumienia nie usprawiedlią ich zbrodni. Fanatyzm, sobiepaństwo i pycha, fałsz i pozory, wiara wyłącznie we własnego Boga muszą doprowadzić do klęski.