100 lat temu na Mazurach

W reportażu przedstawiono rys historyczny dotyczący plebiscytu na Warmii i Mazurach. Przybliżone zostaną sylwetki działaczy plebiscytowych, także księdza biskupa Juliusza Bursche oraz wypowiedzi i wspomnienia ich potomków. Zaprezentowane zostaną parafie i kościoły ewangelickie na Mazurach. W 2018 roku obchodzimy 100. rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę i choć sytuacja na przełomie wieków na Warmii, Mazurach i Powiślu, była inna niż w Polsce, mieszkańcy tej społeczności także mieli swoją historię niepodległości. Droga Warmiaków i Mazurów do polskości i do Polski nie była prosta. Osadnicy z Mazowsza, którzy przybyli na te ziemie jako polscy chłopi z czasem utracili kulturową więź ze swoimi kuzynami zza południowej granicy. Jednocześnie jednak zachowali poczucie odrębności od Niemców. W drugiej połowie XIX wieku na Mazurach i Warmii zaczęła odradzać się polskość już w nowoczesnym znaczeniu tego słowa. Tworzyli ją chłopi, księża, nauczyciele Powstanie Państwa Polskiego i zakończenie I wojny światowej spowodowały, iż wzmogły się wśród Polaków nastroje niepodległościowe, dążące do połączenia Powiśla z Macierzą. 18 stycznia 1919 roku przedstawiciele koalicji 27 państw zasiedli do obrad konferencji pokojowej w Paryżu. Opracowaniem projektu granic Polski z Niemcami zajmowała się Komisja do Spraw Polskich tzw. Komisja Cambona, utworzona w Paryżu 12 lutego 1919 roku. Konferencja paryska trwająca do 28 czerwca 1919 roku zakończyła się podpisaniem traktatu wersalskiego. Ustalono na niej m. in. polską granicę zachodnią. O losach Powiśla, Warmii i Mazur oraz Górnego Śląska miał zdecydować przeprowadzony na tych ziemiach plebiscyt. W plebiscycie ludność zamieszkująca Warmię, Mazury i Powiśle miała zdecydować o przyłączeniu tych ziem do nowo powstałego państwa polskiego lub o pozostawieniu ich w granicach Prus Wschodnich. Nad przebiegiem głosowania czuwały komisje międzysojusznicze powołane przez Ligę Narodów. Argumentem na a rzecz włączenia tego obszaru do Polski było przede wszystkim to, że według danych polskich 80% (według niemieckich - tylko 10%) jego ludności posługiwało się w życiu codziennym lokalnym wariantem języka polskiego, a więc, zgodnie z przyjętą w traktacie wersalskim zasadą tworzenia państw narodowych, obszar ten powinien był znaleźć się w Polsce. Podnoszono też argument historyczny: przed 1772 rokiem część tych ziem (Warmia i Powiśle) wchodziła w skład Rzeczypospolitej. Traktat wersalski nie przyznawał jednak Polsce żądanych obszarów, pozostawiając decyzję o ich państwowej przynależności zamieszkałym tam Mazurom, Warmiakom i Powiślakom. W 1918 roku jednoznacznie poparł odzyskanie niepodległości, m.in.: biskup Juliusz Bursche, syn niemieckiego luterańskiego pastora w Zgierzu, doktor teologii, już za carskich czasów został superintendentem generalnym Kościoła Ewangelicko - Augsburskiego w Królestwie Polskim. Jako ekspert rządu polskiego brał udział w konferencji pokojowej w Paryżu. 14 lutego 1919 r. złożył tam memoriał w sprawie ewangelików w Księstwie Cieszyńskim, na Śląsku Pruskimi na Mazurach. Po decyzji o plebiscycie biskup Bursche został przewodniczącym Mazurskiego Komitetu Plebiscytowego, powołanego jeszcze w 1919 r. w Warszawie, a w lutym 1920 r. przeniesionego do Olsztyna. Nawet jeśli propagandowe działania komitetu nie dały wymiernego efektu, jego historyczne znaczenie jest bezdyskusyjne, a bp. Bursche dalej wspierał Mazurów np. adresowane do nich polskojęzyczne gazety. Wyniki plebiscytu były dla Polski druzgocącą klęską. W całości za przyłączeniem do Polski opowiedziały się cztery gminy mazurskie, cztery warmińskie oraz 25 leżących na Powiślu.