Aleksander Newski

Dzieło Eisensteina to jeden z najznakomitszych eposów historycznych w dziejach kina. Ukazuje decydujący moment załamania się teutońskiej ekspansji na Wschodzie: klęskę połączonych sił kurlandzkiego Zakonu Kawalerów Mieczowych i Zakonu Krzyżackiego w bitwie z wojskami ruskimi na zamarzniętym jeziorze Pejpus (zwanym też Jeziorem Czudzkim) 5 kwietnia 1242 r. Zwycięstwo pod wodzą księcia Aleksandra Newskiego uratowało niepodległość Rusi. W 1938 r., gdy powstawał film, nad ziemiami rosyjskimi znów zawisło germańskie niebezpieczeństwo. "Aleksander Newski", realizowany na zamówienie jako utwór propagandowy, zawiera więc jednoznaczne końcowe przesłanie: "Idźcie i powiedzcie wszystkim w obcych krajach, że Ruś żyje. Niech bez obawy przybywają do nas w gości. Ale kto z mieczem do nas przyjdzie, od miecza zginie. Takie jest i będzie prawo ruskiej ziemi". O średniowiecznym bohaterze, o którym zachowały się do naszych czasów bardzo skąpe, na poły legendarne wiadomości historyczne, trudno nakręcić film realistyczny. Dlatego reżyser nadał swemu dziełu formę staroruskiej baśni. Rekonstrukcyjną wierność zastąpił umownym obrazem epoki, postaci są stylizowane, dialog - oszczędny, a całość podporządkowana surowej i monumentalnej kompozycji plastycznej, którą podkreśla muzyka Sergiusza Prokofiewa. Trwająca aż 37 minut sekwencję bitewną nakręcono w środku lata, zastępując śnieg solą. XIII-wieczna Ruś jest podzielona na kilka księstw. Bezustanne najazdy obcych wojsk pustoszą ziemie i dziesiątkują ludność. Jeden z takich najazdów - szwedzki w 1240 r. - zostaje odparty przez księcia Aleksandra, który po zwycięstwie nad Newą zyskuje przydomek Newski. Dwa lata później na Ruś napadają wojska teutońskie. Niemcy zdobywają Psków, zagrażają Nowogrodowi. Mieszkańcy zagrożonego miasta postanawiają zorganizować obronę. Delegacja tamtejszych bojarów zwraca się z prośbą o pomoc do znanego z waleczności księcia Aleksandra Newskiego, który wiedzie spokojny żywot rybaka.