Bogowie sierpa i młota

Gdy świtem 22 lipca 1941 roku pancerne kolumny niemieckie przekroczyły granicę sowiecką, wszechobecny dotąd Gospodarz zniknął z pola widzenia zatrwożonych rodaków. Nie pokrzepiał ich w prasowych odezwach ani na falach eteru. Dopiero 31 lipca Stalin przemówił do narodu wypowiadając nie słyszane od dawna słowa. Zaczął zwyczajnie: Towarzysze! Obywatele! - ale tuż potem dodał cerkiewną formułę: Bracia i Siostry! Wkrótce z łagrów powróciły na wolność tysiące skazanych na katorgę popów, by w zdewastowanych i zbezczeszczonych świątyniach znowu przyjmować wiernych. Zaszczytu spotkania z Wodzem dostąpił metropolita Siergiej. Oblężonych przez Niemców mieszkańców Leningradu pocieszała obnoszona w wielkich procesjach ikona Matki Boskiej Kazańskiej, w naprędce zaś kręconych filmach o świętej wojnie ojczyźnianej grzmiały cerkiewne dzwony. Ów zadziwiający sojusz ołtarza z tronem nie trwał długo. Kiedy Armia Czerwona okrzepła i przeszła do kontrofensywy, świątynie znów zamieniono w muzea ateizmu, kina bądź magazyny, większość zaś duchownych pojechała na Kołymę. Tylko nieliczni hierarchowie pozostali na swych urzędach, aby wypełniać dyrektywy podwładnych Ławrentija Berii. Już w 1918 roku cerkiew prawosławna stała się przedmiotem zaciekłych ataków bolszewików. Burzono cerkwie, przetapiano na złom dzwony, deportowano na Syberię tysiące duchownych. Kolejny paroksyzm polityki antyklerykalnej nastąpił na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych. Komuniści chcieli mieć absolutny monopol na rząd dusz.