Replika

Spektakl, 53 min, Polska 1988 Autor: Józef Szajna Reżyseria: Józef Szajna Scenografia: Józef Szajna Muzyka: Bogusław Schaeffer Realizacja TV: Krzysztof Buchowicz Występują: Irena Jun, Krystyna Kozanecka, Stanisław Brudny, Antoni Pszoniak, Józef Wieczorek, Tadeusz Włudarski Na środku sceny zwalisko śmieci i odpadków. Szmaty, rury, papiery, koła, plastyk, zniszczone buty, makabrycznie zdeformowane manekiny. Wszystko przysypane grubą warstwą ziemi. Nagle z nieruchomego kopca wydobywa się jakaś ręka. Błądząc po omacku natrafia na kawał chleba. Łapczywie miażdży go brudnymi palcami. Za chwilę w ślad za ręką z hałdy odpadków wyłania się człowiek w workowych łachmanach, krótko ostrzyżony, pokryty bandażami, o trudnej do określenia płci. Jeszcze moment i ponure cmentarzysko rupieci ożywa - drga, unosi się, jęczy. Spod kupy śmieci wydobywają się inne postacie - podobnie upiorne i odrażające. Zanurzają dłonie w ziemi, pieszczą ją, przekazują sobie niczym relikwię... Tak zaczyna się słynny spektakl Józefa Szajny (ur. 1922). Scenograf, reżyser, plastyk z wykształcenia debiutował w teatrze w latach pięćdziesiątych. Zbuntowany przeciw realistycznym konwencjom, w swoich przedstawieniach zanegował stricte dekoracyjną funkcję scenografii, przekształcając ją w integralną część inscenizacji. Kiedy w 1972 roku otrzymał własną scenę, Teatr Studio w Warszawie, stworzył na niej teatr w pełni autonomiczny, świadomie aliteracki. "Teatr nierozszczepiony na walczące ze sobą elementy: scenografię, muzykę, słowo" - jak sam mówił. W twórczości Szajny dominują motywy zagłady, cierpienia, cywilizacyjnej katastrofy. W latach II wojny światowej artysta był więźniem Oświęcimia i Buchenwaldu. Dwa razy czekał na wykonanie wyroku w celi śmierci. Próbował ucieczki z obozu. Jego wojenne doświadczenia znalazły najpełniejszy wyraz właśnie w "Replice", będącej teatralnym rozwinięciem "Reminiscencji" - wystawy malarskiej, poświęconej pamięci artystów krakowskich, wywiezionych w 1942 roku do Oświęcimia. Formalny kształt przedstawienia ulegał ciągłym zmianom. Pierwsza wersja "Repliki" powstała w 1971 roku. Następne, rozbudowywane o tematykę współczesną, Szajna wystawiał co kilka lat na różnych scenach Polski i świata. Spektakl telewizyjny zrealizowany w 1988 roku nie jest prostym przeniesieniem z teatru. Na potrzeby małego ekranu "Replika" została po raz kolejny przetworzona za pomocą innych, telewizyjnych środków wyrazu.