Wyzwolenie

"Rzecz napisana w 1902 roku. Dzieje się na scenie teatru krakowskiego" - głosi napis w prologu telewizyjnej inscenizacji "Wyzwolenia" Stanisława Wyspiańskiego. Przedstawienie to, w reżyserii Konrada Swinarskiego, zostało zarejestrowane 21 października 1979 roku w Starym Teatrze w Krakowie, w pięć lat po premierze, a w cztery po śmierci reżysera. I mimo że dramat autora "Wesela" wystawiano wcześniej i później wielokrotnie, właśnie ten spektakl zyskał sobie opinię "wzorcowego", a dziś jest już legendą. Z biegiem lat na jego temat powstała bogata literatura fachowa, pełna zachwytów nad inscenizacyjnym geniuszem Swinarskiego, scenograficznym kunsztem Wiśniaka, kompozytorską maestrią Koniecznego i aktorską wirtuozerią Treli, Polony, Radziwiłowicza i innych. Komplementom trudno się dziwić. "Wyzwolenie" uchodzi za jedną z trudniejszych do wystawienia sztuk Wyspiańskiego. Bogata problematyka, wieloznaczność i wielowątkowość nie ułatwiają zadania potencjalnym reżyserom. Tymczasem - jak pisał przed laty branżowy "Teatr" - "Swinarski nie pomija niczego lub prawie niczego z propozycji poety. Nie tylko myślowych. Nie pomija również jego wskazówek teatralnych. Z pierwszych buduje logikę myślową swego przedstawienia. Z drugich (zdumiewające, jak skrupulatnie je wykorzystuje!) - logikę artystyczną. Własne pomysły reżysera nigdy nie przeinaczają tu myśli i wskazówek autora. Z nich się wywodzą. Gdy trzeba, dopowiadają coś, co nie jest do końca dopowiedziane i określone; wyjaśniają, co mało klarowne i zbyt zawiłe; precyzują znaczenia i określają szczegóły z tą ulubioną przez Swinarskiego dosłownością i rzeczową konkretnością, przeciwną wszelkiej mglistej symbolice. Ale są w owych"dopowiedzeniach"rzeczy kapitalne, pomysły wielkie, które w końcu decydują o kształcie tej inscenizacji i jej niepospolitym sukcesie".