Złota Setka Teatru Telewizji - Biedermann i podpalacze

Sztuka szwajcarskiego dramaturga, przez część krytyków uznanego za kontynuatora teatru Brechta, najwybitniejszego obok Dürrenmatta twórcy teatralnego drugiej połowy XX wieku w niemieckim obszarze językowym. Max Frisch (1911-91), architekt z zawodu, dopiero w 1955 r. zajął się wyłącznie pisaniem. Mieszkał na przemian w Szwajcarii i Włoszech, wiele podróżował (w Polsce był w 1948 i 1966 r.), stykał się z najwybitniejszymi ludźmi teatru, m.in. osobiście znał Brechta i Wildera. Zyskał światowe uznanie zarówno jako prozaik (w Polsce znane są m.in. jego powieści "Stiller", "Homo Faber", "Powiedzmy Gantenbein"), jak i dramaturg ("Santa Cruz", "Don Juan, czyli miłość do geometrii", "Szewska pasja Filipa Hotza", "Andorra", "Biografia", czy ostatnia jego sztuka "Tryptyk"). Jednoaktową "sztukę dydaktyczną bez dydaktyki" pt. "Biedermann i podpalacze" napisał Frisch pierwotnie jako słuchowisko radiowe (1953), później sam przysposobił tekst dla sceny (prapremiera w Zurychu, 1957). Prapremiera polska odbyła się w 1959 r. w Teatrze Współczesnym w Warszawie, w reżyserii Erwina Axera, z wybitnymi rolami "podpalaczy" Mieczysława Czechowicza i Andrzeja Łapickiego. W 1964 r. reżyser przygotował wersję telewizyjna przedstawienia. Choć w sztuce dominuje tonacja komediowa, utwór od początku odbierano jako metaforę historyczno-polityczną - oskarżenie tych, którzy "podpalili świat". Jednocześnie była to satyra na gnuśność, marazm i asekuranctwo sytego, neutralnego społeczeństwa Szwajcarii - kraju, którego "jedynym osiągnięciem cywilizacyjnym jest bankowy sejf i zegar z kukułką". Niemieckojęzyczna publiczność spostrzegła, że Biedermann rymuje się ze słowem "jedermann" - każdy. Bohater sztuki jest typowym reprezentantem społeczności mieszczańskiej, w której każdy, kto osiągnął minimum dobrobytu, uważa za najwyższą normę zachowanie tego standardu. Biedermann to po polsku "poczciwiec". Taki jest właśnie bohater sztuki - poczciwy, dobroduszny i naiwny, trochę ograniczonyi bezwolny. Lecz kiedy dom spokojnego mieszczucha nawiedzają podpalacze, gdy grozi mu bezpośrednie niebezpieczeństwo, gotów jest zrobić wszystko, by uniknąć katastrofy. Paktuje z wysłannikami sił przemocy, próbując obłaskawić zło. Wierzy, że kolejne ustępstwa pozwolą mu zachować dotychczasową pozycjęi ocalić komfort moralny i spokój. W rzeczywistości zaś staje się mimowolnym sprawcą własnej klęski.