Żywot sarmacki Odcinek 4 - Konfederacja warszawska

Streszczenie odcinka

W tym odcinku cyklu prof. Krzysztof Koehler - poeta, historyk literatury, krytyk literacki, zmierzy się z wielkim dziedzictwem religijnej tolerancji czasów sarmackich i poszuka odpowiedzi na pytanie, dlaczego w Polsce udało się uniknąć wojen religijnych, co było fenomenem na skalę ówczesnej Europy. Rzeczpospolita ze względu na swoje położenie była krajem wieloreligijnym. Położone na styku Zachodu ze Wschodem Królestwo Polskie już od samego początku swej kultury podlegało wpływom dwu ośrodków wiary chrześcijańskiej - Rzymu i Konstantynopola, czyli katolicyzmu i prawosławia. Na wschodzie Rzeczypospolitej, szczególnie po 1569 roku, czyli po Unii Lubelskiej, szlachta była prawosławna. Sytuację zdynamizowała Unia Brzeska (1596), czyli próba połączenia Kościołów Wschodniego z Zachodnim. Tak powstało wyznanie unickie. Czyli greckokatolickie. Od średniowiecza na ziemiach polskich osiedlali się Żydzi, a kolejne fale ich prześladowań w Europie Zachodniej powodowały, że pojawiało się tu ich coraz więcej. Stanowili osobny stan w państwie, ze specjalnymi przywilejami, własnym sądem, samorządem i sejmem. Polska była zwana przez żydów Paradisus Judaeorum. Na terytorium Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego było więcej Żydów niż we wszystkich pozostałych państwach Europy razem wziętych. Na terenie Rzeczpospolitej ukształtował się ruch chasydzki, który z czasem rozprzestrzenił się po całym świecie. Współistnienie wielu religii nie obyło się bez konfliktów. Katolicy zarzucali protestantom, że zrabowali dobra kościelne pod płaszczykiem wolności religijnej, a protestanci nie pozostawali dłużni: próbowali wykluczyć biskupów katolickich z udziału w obradach parlamentarnych, widząc w nich poddanych Rzymu. Jednak do eskalacji konfliktu nie doszło, gdyż w okresie największego zagrożenia dla wspólnoty politycznej - w okresie bezkrólewia część przedstawicieli szlachty podpisała akt konfederacji warszawskiej, której postanowienia zawierały klauzulę o zachowanie pokoju między różniącymi się w wierze. Niezwykły jest to fakt, zważywszy na niemieckie wojny religijne wieku czy na Noc Św. Bartłomieja. Dzięki temu aktowi, ale też dzięki afirmacji dla różnych wyznań przez cały okres swego istnienia Rzeczpospolita znana była w Europie jako azyl niespokojnych religijnych duchów.