Zamki kresowe Rzeczypospolitej

Trembowla to jeden z najstarszych grodów Ziemi Czerwieńskiej: pierwsze o niej wzmianki pochodzą jeszcze z XI wieku, a prawa magdeburskie otrzymała od Władysława Jagiełły w 1389 roku. Długi jest rejestr sławnych rycerzy pochodzących z Trembowli. Otwiera ten poczet Bartosz z Trembowli, rycerz który w 1410 roku pod Malborkiem poraził Krzyżaków i chorągiew na nich zdobył. W 1440 roku Trembowlę doszczętnie spalili Tatarzy, w sto lat później Wołosi, na których odwet brali potem kolejno następni rycerze trembowelscy: Marcin Kamieniecki, Stanisław Lanckoroński i Jan Tworowski. Ale największą sławę rycerską zyskała białogłowa - Zofia Chrzanowska. W 1647 roku Trembowlę oblegał okrutny Ibrahim Basza. Kiedy, po odparciu wielu szturmów, obrońcom zaczęło brakować żywności i amunicji, dowodzący załogą grodu starosta Samuel Chrzanowski postanowił poddać miasto. Gdy udał się na spoczynek, do sypialnej komnaty weszła jego żona, trzymając w ręku nabite pistolety. Zagroziła, iż odbierze jemu i sobie życie, jeśli ten nie zmieni swojej decyzji. Chrzanowski, zaskoczony tą nadzwyczajną odwagą białogłowy, poprzysiągł dopełnić jej żądania. Już nazajutrz Zofia Chrzanowska, przywdziawszy żelazną zbroję, na czele mężnych zastępów uczyniła śmiałą wycieczkę, pomieszała szyki nieprzyjacielskie i z zabranymi jeńcami wróciła do miasta. Wkrótce też od strony Strusowa nadciągnął Jan III Sobieski i oswobodził Trembowlę. Waleczny czyn Zofii Chrzanowskiej to, obok obrony Zbaraża i Kamieńca Podolskiego, najbardziej legendą obrosła historia polskich kresowych zamków.