Żywot sarmacki Odcinek 11 - Pospolite ruszenie, wolna elekcja

Streszczenie odcinka

Powinności szlacheckie wobec państwa to obok płacenia podatków, sejmikowania czy prac w sądzie ziemskim czy w Trybunale także sytuacje wyjątkowe, czyli udział w pospolitym ruszeniu, czy jeśli za życia szlacheckiego taka sytuacja się wydarzyła, w wolnej elekcji, elekcji viritim, czyli osobistej na polu elekcyjnym. Jak szlachta wywiązywała się z tych powinności, co onew istocie oznaczały dla szlachcica czasów sarmackich, przybliży w tym odcinku "Żywota sarmackiego" prof. Krzysztof Koehler, poeta, historyk literatury, krytyk literacki. Pospolite ruszenie w XVII wieku organizowano tylko 4 - krotnie. Jego wartości bojowej nie ceniono zbytnio, ale wrażenie robił marsz rycerzy z całym ogromnym pocztem wozów i przeróżnych sług, które szlachta ze sobą brała. Kto nie wyszedł w pole, temu groziła kara utraty mienia. Pospolite ruszenie było obowiązane tylko do wojny wewnątrz kraju. Tradycja tronu elekcyjnego istniała w Polsce od śmierci ostatniego z Piastów na tronie, czyli Świętej Jadwigi. Jej mąż, Władysław Jagiełło, po śmierci królowej, musiał zwrócić się z pytaniem do szlachty o uznanie go za króla. Ten zwyczaj pozostał. Po bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta sytuacja była zupełnie nowa: tron był nie obsadzony, nie było potencjalnego następny, trzeba było stworzyćjakiś mechanizm, by naród mógł wybrać sobie monarchę. W 1573 r. powstały artykuły henrykowskie - spisane zasady ustrojowe państwa, gdzie bardzo mocno wybrzmiewało, że w Polsce lex est rex, prawo jest królem, a nie odwrotnie. Teksty Jana Chryzostoma Paska i Adama Mickiewicza przybliżą realia epoki.