Żywot sarmacki Odcinek 12 - Opór

Streszczenie odcinka

Prof. Krzysztof Koehler, poeta, historyk literatury, krytyk literacki w tym odcinku "Żywota sarmackiego" zgłębi przyczyny szlacheckiego konserwatyzmu, który zwykle zasłaniany był terminami: tradycja, przodkowie nasi albo aurea libertas - złota wolność, której obronie należało poświęcić sporo energii. Hasło Jana Zamoyskiego Fundamentum nostrae reipublice libertasest - fundamentem naszej rzeczypospolitej jest wolność stało się jednym z naczelnych haseł w życiu publicznym. Zagrażać wolności mogło wszystko: reformy, próby uporządkowania sądownictwa, zwiększenie tej czy innej prerogatywy królewskiej. Im bardziej w Polsce panoszyła się swawola magnatów, tym większymi stawali się oni orędownikami wolności szlacheckiej. Największym zagrożeniem złotej wolności była groźba królewskiej władzy absolutnej. Kiedy Zygmunt III Waza próbował wyzwolić się spod kurateli Jana Zamoyskiego i sprawować władzę niezależnie, zaczął być coraz częściej przez opozycję postrzeganyjako ten, który zamierza władać absolutnie. Propaganda mocno oddziaływała na wyobraźnię polityczną szlachty. Spory i kłótnie polityczne, a nawet jawna wrogość w czasach staropolskich przynajmniej dwukrotnie w wieku XVII nabrały wymiaru poważnego konfliktu zbrojnego pomiędzy monarchą a poddanymi nazywanego rokoszem. Rokosz Sandomierski zwany rokoszem Zebrzydowskiego w latach 1606 - 1607 oraz rokosz Lubomirskiego z lat 1665 - 1666. W obu przypadkach opozycja antykrólewska przenosiła konflikt polityczny i zmieniał się on w konflikt militarny. W obu przypadkach rokosze zakończyły się bitwami, po których obie strony godziły się ze sobą. Zostawało po nich poczucie krzywdy, ale też wspólnoty losu. Inną formą obywatelskiej kontroli nad państwem była konfederacja. Najbardziej chyba znane są trzy: warszawska (1573), barska (1768) i targowicka (1792). Pierwsza broniła wolności religijnych, druga stawała w obronie niepodległości Polski, trzecia zawiązana w Petersburgu, poddała Rzeczpospolitą dominacji Moskwy. Konfederacja barska z 1768 stała się niebywaleważnym elementem romantycznej wizji polskiej historii, którą utrwalili Juliusz Słowacki, Adam Mickiewicz i Zygmunt Krasiński.